Loskomen van big tech: hoe belangrijk vinden mediabedrijven dat?
Nieuws | MedialandschapDe afhankelijkheid van grote techbedrijven als Meta, Alphabet en X zit veel redacties niet lekker. Wordt het niet tijd om te stoppen met de socials? En ook naar alternatieven te zoeken voor veelgebruikte Google-diensten? We vroegen drie heel verschillende journalistieke organisaties – Vers Beton, Follow the Money en Mediahuis – welke afwegingen zij maken en hoe ze naar de toekomst kijken.
De boodschap van de Duitse mediawetenschapper Martin Andree is duidelijk: als traditionele media nu niet in verzet komen, is hun plaats over vijf jaar volledig ingenomen door grote Amerikaanse technologiebedrijven. Denk aan Meta (eigenaar van Instagram, Facebook en WhatsApp), Alphabet (het moederbedrijf van Google) en X. Dat voorspelt hij in zijn manifest Big Tech muss weg!
De gevolgen van deze afhankelijkheid zijn enorm, volgens Andree. Die is funest voor de journalistieke onafhankelijkheid en vrijheid van meningsuiting, en daarmee voor de wereldwijde democratie.
Geleerd van eerdere revoluties
Hoe kijken mediabedrijven naar de waarschuwing van Andree? Gert Ysebaert, CEO van het Belgische Mediahuis: ‘Grote techbedrijven vormen absoluut een reëel gevaar. Door algoritmes gaan ze met de aandacht van de consument aan de haal, en met het advertentiegeld. Dat zorgt voor een nieuw, oneerlijk speelveld. Ook schenden AI-bedrijven ons copyright, door content te gebruiken zonder onze toestemming, ondanks Europese wetgeving.’
Andree onderbouwt zijn felle betoog met harde cijfers. Nu al gaat in westerse landen gemiddeld 85 procent van de digitale reclame-inkomsten naar drie bedrijven: Alphabet, Meta en Amazon. De rest moet verdeeld worden onder honderdduizenden kleinere media. Niet gek, zegt de mediawetenschapper in een interview met NRC, want het geld wordt verdiend waar de gebruikers zijn.
Toch is de uitgever van onder meer De Telegraaf, NRC en De Standaard niet heel pessimistisch over de toekomst. ‘Ik denk dat we als nieuwsindustrie alerter reageren dan in het verleden. We hebben geleerd van eerdere revoluties, zoals de opkomst van het internet of de smartphone. Toen werd ook voorspeld dat onze tijd voorbij was. We hebben nog niet alle oplossingen, maar we anticiperen wel beter. Bijvoorbeeld door de consument persoonlijker aan te spreken, met podcasts, gidsen of nieuwsbrieven.’
Ik vraag me af of we genoeg kunnen doen om ons te wapenen tegen de dominantie van big tech
Jan-Willem Sanders, uitgever Follow The Money
Jan-Willem Sanders, uitgever van onderzoeksplatform Follow the Money (FTM), is somberder over de toekomst. Hij kan zich vinden in de alarmerende boodschap in Big Tech muss weg!. ‘Tot nu toe heb ik altijd gedacht dat onze innovatiekracht groot genoeg is om antwoord te geven op veranderingen.’ Maar nu verandert er zó veel – de dominantie van big tech, razendsnelle AI-ontwikkelingen – dat ik me afvraag of we genoeg kunnen doen om ons te wapenen tegen de dominantie van big tech.’
Willekeurig vertrek
Ook op de redactie van Vers Beton speelt de discussie over de afhankelijkheid van big tech al een tijdje. In januari besloot het onafhankelijke onderzoeksjournalistieke platform uit Rotterdam van X over te gaan op Bluesky. Geen gemakkelijk besluit voor een kleine en lokale online mediapartij, volgens uitgever Hilde Westerink. Ze had dan ook twijfels. ‘Je zegt niet zomaar 10.000 volgers gedag. Al helemaal niet als de meeste bezoekers via X op je site komen.’
Ook vond Westerink het een willekeurige keuze. ‘Als we van X zouden vertrekken, moesten we dan ook niet bij Meta weg? Zij doen ook niet meer aan factchecking. En hoe zit het met LinkedIn? Ik weet helemaal niet wie daar aan de knoppen zit.’
In december 2016 werd LinkedIn officieel overgenomen door Microsoft.
Uiteindelijk woog het idealisme zwaarder. X was een poel van verderf geworden, met al die haatreacties en ‘de kwade intenties’ van Elon Musk, zegt Westerink. Ook vertrekken van Instagram en Facebook, kan Vers Beton zich nog niet veroorloven. ‘Het blijft een balans tussen onze portemonnee en onze idealen. We willen onze journalistiek bij zoveel mogelijk mensen krijgen, en sociale media helpen daarbij.’
Vers Beton gaat nu in kleine stappen over op andere platforms, tools en apps. ‘Onze developers moeten ook tijd krijgen om de systemen om te zetten. En wij moeten zo’n nieuw systeem leren kennen. Bij de overstap van Whatsapp naar Signal is dat niet zo ingewikkeld, bij de overstap van Google Analytics naar Plausible wel.’
Een open source-alternatief voor Google Analytics.
Kritiek van volgers
Ook FTM stopte met X, rond november al. ‘Dat deed niet zoveel pijn,’ zegt Sanders, ‘want we kregen daar toch al minder bezoekers van.’ Die zitten nu vaker op Bluesky, en op LinkedIn. Mastodon blijft nog achter, volgens de uitgever.
Veiligheid is belangrijk voor FTM. Na de inauguratie van Donald Trump eind januari – waar alle techbro’s vooraan zaten – begon datajournalist Dimitri Tokmetzis met inventariseren welke tools van Amerikaanse (en Russische en Chinese) bedrijven FTM allemaal gebruikt. En of daar veiligere, gebruiksvriendelijke én betaalbare open source-alternatieven voor zijn.
Zijn voorlopige conclusie: ja, die zijn er vaak wel, maar het kost tijd en daarmee geld om over te stappen. ‘Bij bepaalde diensten, zoals communicatiemiddel Slack, hebben we nog lopende contracten,’ legt Tokmetzis uit. ‘Daar kijken we nog even de kat uit de boom. Ook moeten medewerkers wennen aan nieuwe tools, dus we willen niet overal tegelijk weg. Maar op de lange termijn is dat wel de ambitie. Daarbij kan overstappen ook geld opleveren. Alternatieven zijn vaak veel goedkoper.’
Zolang een groot deel van ons publiek daar zit, moeten we onze stem laten horen. Tegengeluid bieden
Gert Ysebaert, CEO Mediahuis
Het team maakt als alternatief voor Google Analytics inmiddels gebruik van Matomo, na kritiek van eigen volgers. Sanders: ‘Zij vonden Google niet meer bij ons passen – en dat is ook zo. Matomo is in gebruik even handig, en de data zijn betrouwbaarder.’
Compleet van Google afstappen blijft lastig. Tokmetzis: ‘Vooral in de laatste paar dagen voordat een artikel online gaat, is het handig als we tegelijkertijd aan een document kunnen werken in Google Docs of Google Sheets. Ook met internationale collega’s. Bij Google is dat gewoon goed geregeld. Open Office vindt iedereen minder prettig werken.’
Effect valt mee
Welk effect heeft het vertrek van X op het aantal bezoekers van Vers Beton? Westerink: ‘Het valt me mee. We kregen dit eerste kwartaal 10 procent minder traffic op onze site vergeleken met het eerste kwartaal van 2024.’ Een kanttekening daarbij: Vers Beton heeft geen gelijkmatige verdeling van de content, dus het is lastig kwartalen te vergelijken. Westerink kan eigenlijk pas na een heel jaar wat zeggen over de cijfers.
Maar het valt wel op: Vers Beton krijgt dit kwartaal over de hele linie minder bezoekers via socials dan vorig kwartaal. ‘Er zijn de afgelopen maanden sowieso mensen vertrokken van verschillende platforms.’ Veel volgers zijn net als Vers Beton overgestapt naar Bluesky. Mastodon is eigenlijk beter, stelt Westerink, omdat dit platform decentraal is en geen algoritmes gebruikt. Maar het heeft nog weinig gebruikers.
En de magie zit in de massa, volgens de uitgever. ‘Het zou heel tof zijn als ook grote organisaties en mediamerken overstappen naar alternatieve platforms, zodat die kunnen doorontwikkelen en meer gebruikers krijgen.’
Inzetten op eigen kanalen
Is Mediahuis dat ook van plan? Ysebaert: ‘Er zijn wel debatten over geweest op onze redacties en uiteindelijk is het aan elke titel zelf om te beslissen. Maar persoonlijk vind ik het geen goede strategie om volledig weg te gaan. Dan klinkt er straks echt nog maar één geluid op die platforms. Zolang een groot deel van ons publiek daar zit, moeten we onze stem laten horen. Tegengeluid bieden tegen big tech.’
Mediahuis zet al wel meer in op eigen kanalen, en wil met nieuwe video- en podcastformats een jonger publiek bereiken. Zo heeft NRC recent geïnvesteerd in een jonge videoredactie en heeft De Telegraaf een populair YouTube-kanaal. Ysebaert: ‘Het grote voordeel dat wij tegenover techbedrijven hebben, is dat we een veilige en betrouwbare omgeving kunnen bieden aan lezers, luisteraars en kijkers. Een plek waarvan je weet dat de informatie er correct is.’
Ik heb altijd een stemmetje in mijn achterhoofd gehad: we zijn te afhankelijk van sociale media
Hilde Westerink, uitgever Vers Beton
FTM maakt de eigen kanalen, zoals de app en nieuwsbrieven, ook belangrijker. Om zo meer controle te hebben over de distributie van de artikelen en minder afhankelijk te worden van het socialemediaverkeer. ‘We gaan een gedeelte van de app gratis maken,’ verklapt Sanders. ‘Niet-betalende lezers krijgen dan de optie een aantal dagen gratis artikelen te lezen. Daarna proberen we ze te verleiden mee te betalen. Wij hebben liever tien lezers via de app dan honderd lezers via social media, omdat lezers via de app veel vaker terugkomen.’
Ook voor lokaal medium Vers Beton wordt het nog belangrijker te investeren in directe relaties met de doelgroep. Westerink denkt daarbij aan nieuwsbrieven, maar ook aan evenementen. ‘Wie weet kan dat ook het vertrouwen van burgers in de journalistiek herstellen.’
Goede voorbeeld
Want juist nu kan de journalistiek verschil maken – daarover is iedereen het eens. Sanders: ‘Het belang van betrouwbare kwaliteitsmedia neemt alleen maar toe. Ik denk dat we nog explicieter kunnen maken dat we volgens de journalistieke wetten te werk gaan.’ Dat redacteuren bijvoorbeeld meerdere bronnen spreken voor de artikelen, hoor- en wederhoor toepassen en feiten checken – iets waar techmiljardairs als Elon Musk en Mark Zuckerberg weinig waarde aan hechten. Ook kan Sanders zich vinden in de maatregelen die Andree in zijn manifest voorstelt, zoals open protocollen en open standaarden om concurrentie te vergroten.
‘Ik heb altijd een stemmetje in mijn achterhoofd gehad: we zijn te afhankelijk van sociale media,’ zegt Westerink tot slot. ‘Vers Beton is een digital native. Dankzij sociale media konden we met relatief weinig middelen veel mensen naar ons platform trekken. Sociale media hebben ons bestaansrecht gegeven. En nu nemen we er afscheid van. Dat voelt dubbel. Maar als progressief platform moeten we het goede voorbeeld geven. We kunnen het niet meer verkopen. Niet aan onze volgers en niet aan onszelf.’
Volgens Andree zouden grote digitale bedrijven verplicht moeten worden alleen nog met ‘open protocollen’ te werken, zodat je berichten makkelijk kunt delen tussen verschillende platforms. Bijvoorbeeld van Signal naar WhatsApp. Ook moeten gebruikers hun volgers mee kunnen nemen van het ene platform naar het andere. Verder pleit hij onder meer voor marktaandeelbeperkingen en verplichte openheid van omzet, winst en bezoekcijfers.
Over de auteur
